Motocykle węgierskie - część 1

• W czasach PRL motocykle produkowane w Czechosłowacji, NRD, czy Związku Radzieckim były często wyżej cenione niż rodzime maszyny z Kielc, Warszawy, czy Świdnika.
• Ale nie tylko te państwa obozu socjalistycznego dysponowały fabrykami motocykli.
• Mniej znane, co wcale nie znaczy, że gorsze, produkowane były w innych krajach, na przykład na Węgrzech.
• O innych modelach motocykli i serwisowaniu jednośladów można przeczytać na Motofaktor.pl.
• Więcej informacji w polskiej (i nie tylko) branży aftermarketowej i motoryzacyjnej znajdziesz na stronie głównej Motofaktora. Jeśli chcesz być na bieżąco z najważniejszymi wiadomościami z branży – zapisz się na nasz newsletter.

Dzisiaj już tylko znawcy tematyki kojarzą markę Pannonia, ale nasi „bratankowie” swego czasu mieli także inne marki. Zagorzali entuzjaści zabytkowych motocykli, kojarzą także markę Tsepel, ale mało kto potrafi wymienić jakiekolwiek inne firmy. A wbrew pozorom motocykle na Węgrzech produkowane były (co prawda w niewielkich ilościach, ale jednak należy odnotować ten fakt) nawet w okresie, gdy jeszcze (albo raczej przejściowo) formalnie to państwo nie istniało.

Cesarstwo Austro-Węgierskie, w powszechnej świadomości funkcjonuje jako bardzo stary twór polityczny a w rzeczywistości powstało niewiele wcześniej, niż pierwsze pojazdy wyposażone w silniki spalinowe. Cesarstwo Austrii będące w praktyce dynastyczną własnością rodu Habsburgów, pod międzynarodową presją polityczną zgodziło na powołanie dualistycznej monarchii dopiero w roku 1867, czyli z punktu widzenia historii cywilizacji całkiem niedawno. Co ciekawe pojazdy parowe, czy nawet elektryczne (co prawda, te ostatnie w fazie eksperymentalnej) znane były już wtedy ludzkości całkiem nieźle.

Od chwili utworzenia swoistej „Unii”, węgierska część Cesarstwa przechodziła dynamiczny rozwój zarówno w zakresie gospodarki, jak i nauki, czy edukacji. Austro-Węgry były wówczas jednym z najsilniejszych gospodarczo, ale także i militarnie mocarstw Europy. Franciszek Józef dbał nie tylko o zrównoważony i szybki rozwój swoich włości, ale otwarty był także na nowinki ze świata. To właśnie w tamtym czasie na cesarskim dworze swoją karierę rozpoczynał Ferdinand Porsche, konstruując na potrzeby reprezentacyjne Dworu elektryczny samochód, który debiutował na wystawie w Paryżu w roku 1900.

To jednak nie był początek motoryzacji w Austro-Węgrach. Kilka dekad wcześniej,bo już w roku 1879 utalentowany konstruktor-samouk, János Csonka zbudował swój pierwszy silnik gazowy oraz pojedyncze prototypy pojazdów samojezdnych – samochodów, trójkołowców i motocykli. Żadne wiarygodne źródła nie potwierdzają, czy pojazdy te w rzeczywistości były w stanie poruszać się samodzielnie, ale z czystym sumieniem możemy je nazwać praprzodkami węgierskiej motoryzacji.

Gdy na podstawie Traktatu Wersalskiego zakończyła się I Wojna Światowa, Cesarstwo Austro-Wegierskie zostało zlikwidowane, samodzielne już Węgry uzyskały niepodległość. Mimo, że losy kraju toczyły się burzliwie (była nawet epizod z komunistyczną Węgierską Republiką Rad), to wysoko zaawansowana infrastruktura, przemysł a przede wszystkim kultura techniczna nie uległy degradacji.

Historyczne źródła wskazują, że do momentu wybuchu II Wojny Światowe, na Węgrzech działało co najmniej kilkanaście (raczej niewielkich) firm produkujących motocykle o różnych konstrukcjach i pojemnościach silników. Tu możemy odnaleźć analogię do międzywojennej Polski – były to przeważnie maszyny oparte na własnych podwoziach i importowanych silnikach.

Dzisiaj trudno jest w przekazach historycznych odnaleźć wszystkie węgierskie marki, ale przykładami mogą tu być: EMMAG (1923-29), Dorman w latach 20.budujący motocykle sportowe, Gujdár (konstrukcja Józsefa Gujdára – 1923), FP (Frohner-Pasztelyi Autmotive) w latach 20. Można uznać, że w zasadzie były to jedynie prototypy, zbudowane w jednostkowych egzemplarzach, ale dokumentacja techniczna, oraz fotograficzna gotowych konstrukcji zachowały się do dzisiaj.

Następne węgierskie firmy próbujące swoich sił w motocyklach, które jednak nie utrzymały się na rynku to: Kiss Motorközpont (1936), BMG (zaprojektowany przez Szabolcsa Bartha pod koniec lat 30), Ferenc Dedics (jeden z pierwszych węgierskich motocykli), Matra (1939-49, zaprojektowane przez László Urbacha). Za pierwszą węgierską firmę produkującą motocykle w nieco większych ilościach oficjalnie uznaje się Méray działającą w latach 1923-48. Natomiast absolutnie u nas nieznaną marką była Gaia GM50 stworzona przez przez Gabora Bòdi – produkującą motorowery jeszcze kilkanaście lat temu! Jak widać marek było całkiem sporo, jak na tak stosunkowo niewielki kraj, przejdźmy jednak do tych bardziej znanych.

Przegląd zaczniemy od marki Csepel, której losy po II Wojnie Świtowej mocno przeplatały się z najbardziej rozpoznawalną węgierską firmą branży motocyklowej – Pannonią. Założycielem firmy Weiss Manfréd Acél- és Fémművek (Manfréd Weiss Steel and Metal Works) był baron Manfred Weiss (tytuł szlachecki otrzymał za zasługi dla Cesarstwa).

Przedsiębiorstwo powstałe jeszcze w XIX wieku, powstało na wyspie Csepel (południowa część Budapesztu) i zajmowało się głównie produkcją na potrzeby zbrojeniowe, będąc w praktyce największym zakładem przemysłowym węgierskiej części Imperium. Weiss z czasem dorobił się gigantycznego majątku, a stworzona przez niego firma rozwiązana i podzielona na niezależne spółki została dopiero w roku 1983. Po przejęciu władzy na Węgrzech przez komunistów w roku 1928, zakłady zostały przemianowane na Csepel Művek, „zdemilitaryzowane” i rozpoczęły produkcję rowerów.

Już po trzech latach montowano w nich doczepne silniki i właśnie wtedy (1931) na rynku pojawiły się pierwsze motorowery marki Csepel. Maszyna wyposażona była w prosty, dwusuwowy silnik o pojemności 100 ccm i ważyła zaledwie 38 kg. Do dzisiaj zachowały się jedynie nieliczne egzemplarze tego modelu, bowiem przez 4 lata zakłady zmontowały jedynie jedynie 1100 sztuk. Zmodernizowana wersja maszyny (Turan 98) zaprezentowana została w roku 1935. Do wybuchu II Wojny Światowej wprowadzono sukcesywnie kilka modernizacji, ale jednostka napędowa nigdy nie zmieniła pojemności, a maszyna swoim charakterem bardziej przypominała rower niż motocykl.

W czasie II Wojny Światowej firma ponownie przestawiona została na produkcję zbrojeniową, jednak w pewnym sensie cały czas związaną z szeroko pojętą motoryzacją. Produkowano tu bowiem silniki dla samolotów Messerschmitta. Po wojnie do produkcji motocykli Csepel powróciła stosunkowo szybko, bo w roku 1947, modelem Turan, bazującym na niemal identycznej jednostce napędowej jak przed wojną, jednak z całkiem nową konstrukcją ramy i nadwozia. Maszyna przypominała nieco wyglądem DKW RT 125 – niemiecki motocykl, który służył jako wzór produkcyjny w wielu krajach Europy, a także USA.

Jak większość przedsiębiorstw w kraju, zaraz po II Wojnie Światowej firma została znacjonalizowana , a jej nazwę zmieniono na Rákosi Mátyás Vas – és Fémművek. Biura konstrukcyjne pracowały w tym czasie już nad kolejnymi modelami o pojemnościach 100, 125 czy nawet 250 ccm a głównym projektantem został Aurel Jurek. W tym momencie pojawia się na rynku nowa marka węgierskich motocykli – Panonia, produkowana jednak cały w zakładach Scepel. Temat motocykli Pannonia jednak jest na tyle szeroki, że omówimy go w osobnym materiale.

Zdjęcia z archiwum autora